Diyabet Şeker Hastalığı ve Karbonhidrat Sayımı

Diyabet şeker hastalığı ve karbonhidrat sayımı birbirinden bağımsız düşünülemez. Diyabetle -şeker hastalığı- tanışıklığım 19 yıl öncesine dayanıyor. 19 yıl içerisinde diyabet alanındaki birçok bilgi epeyce değişiklik gösterdi. Diyabet teknolojileri ise 19 yıl önce hayal edemeyeceğimiz seviyeye geldi. Fakat ne yazık ki diyabet teknolojileri ekonomik koşullar nedeniyle tüm diyabetliler için erişilebilir değil. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre şuan dünya üzerinde tanısı konmuş 400 milyonu aşkın diyabetli birey var. Bu diyabetlilerin birçoğu çeşitli sebeplerle yeterli tedaviye ulaşamamakta. Ülkemizde diyabet tedavisi için gerekli olan insülin ve ağızdan alınan oral ilaçlar SGK geri ödeme desteği kapsamında. Bunun dışında diyabet teknolojisi diye adlandırabileceğimiz ve tedaviyi büyük oranda olumlu yönde desteklediği kanıtlanan; şeker ölçüm cihazları, kablolu-kablosuz insülin pompaları, ölçüm sensörleri tam olarak SGK geri ödeme desteği kapsamında bulunmuyor.

Diyabet Teknolojileri Mucize Midir?

Diyabet teknolojileri alanında gelişmeler hızla devam ederken bu teknolojilere ulaşan bazı bireylerin umdukları “mucize” ile karşılaşmamış olmaları diyabetin tek yönlü değil çok yönlü bir hastalık olmasından kaynaklanıyor. Diyabetli bireylerde “İnsülin/oral ilaç kullanıyorum artık şekerimi ölçmem gerekmez.”, “İnsülin/oral ilaç kullanıyorum beslenme tedavisi (diyet) yapmam gerekmez.”, “Artık insülin pompası kullanıyorum beslenme tedavisi (diyet) yapmam gerekmez.” şeklinde bilgi-bilgilendirme kaynaklı eksikler sıklıkla gözlemleniyor. Bu tip diyabetlilere baktığımızda ne yazık ki bireylerin temel diyabet eğitimini almamış olduklarını fark ediyoruz. Diyabet -şeker hastalığı- süreç iyi idare edildiğinde bir hastalık olmaktan çıkıp ‘sağlıklı bir yaşam şekli’ olmaya dönüşür. Hatta bilinç seviyesi yüksek diyabetliler kendilerine “hasta/şeker hastası” denmesinden hoşlanmazlar.

Diyabet Tedavisinde Karbonhidrat Sayımının Yeri Nedir?

Diyabette sürekli kan şekeri takibi, kullanılan ilaçlar, egzersiz ve karbonhidrat sayımı birbirinden bağımsız düşünülemez. Özellikle az önce bahsi geçen diyabet teknolojilerinden tam verim almak isteniyorsa “karbonhidrat sayımı” kesinlikle bilinmelidir.

Günümüzde karbonhidrat sayımı ile ilgili elimizde çok fazla doküman bulunmaktadır. Kendi tecrübelerimden yola çıkacak olursam bundan yaklaşık 10 yıl önce karbonhidrat sayımı yöntemi ile ilgili çok az sayıda ulaşılabilir kaynak olduğunu söyleyebilirim. Hatta ben karbonhidrat sayımı yöntemini öğrenmeye başladığımda takip edildiğim üniversite hastanesinde bana bu eğitimi verecek yeterliliğe sahip personel bulunmamaktaydı. Yine de doktorumun ve diyabet hemşiremin yönlendirmeleriyle çeşitli kaynaklara ulaşmayı başarmış, kendimce karbonhidrat saymaya çalışmıştım.
Hüsranla sonuçlanan bu çabamın ardından farklı bir şehirde farklı bir diyabet polikliniğinde karbonhidrat sayımı eğitimini profesyonel olarak yapan sağlık ekipleriyle eğitimin ilk basamağını tamamlamıştım.

Her Diyabetli Karbonhidrat Sayımı Yapabilir Mi?

Küçük çocuklar ve çok yaşlı bireyler dışında, bir hassas terazi ve hesap makinesi kullanabilecek, okuma yazması olan tüm “sabırlı” bireylerin karbonhidrat sayımı yapabileceklerini söylemek mümkün. Diyabetli küçük çocuklar ve yaşlı bireyler için veli ve refakatçiler de bu işi üstlenebilir tabi. Sabır burada anahtar kelime çünkü karbonhidrat sayımı tamamen kişiye özgü bir yöntem. Çok ileri seviye matematik değil ama çok ileri seviyede kişinin kendini ve bedenini tanımasını gerektiren bir öğün planlama yöntemidir.

Karbonhidrat Sayma Yöntemi Nasıl Uygulanır?

Karbonhidrat sayımı birkaç aşamadan oluşan bir öğün planlama yöntemdir. Bunu bir çocuğun okumayı öğrenmesine benzetebiliriz. Çocuk önce okula başlar, harfleri tanır. Devamında bu harflerle sözcükler oluşturmayı, o sözcükleri okumayı öğrenir. Ve en nihayetinde kendi cümlelerini kurar, kendini okuyarak ve yazarak ifade etme becerisi kazanır.

Birinci Aşama

Karbonhidrat sayımının ilk aşamasında diyabetli birey besin gruplarının neler olduğu ve hangi besinlerin karbonhidrat içerdiği hakkında bilgi edinir. Bu kısım gerçekten ezber yapmayı gerektirir. Ben bu kısımda kendime yanımda sürekli taşıyabileceğim bir hassas terazi almıştım. Gözünüz korkmasın sadece el büyüklüğünde bir cihaz. İlk olarak öğrendiğim şey 25 gr ekmeğin içinde 15 gr karbonhidrat olduğuydu. Her seferinde farklı bir ekmek alarak birçok ekmek çeşidinde 25 gr ekmeğin “nasıl bir şeye benzediğini” görsel hafızama kaydetmiş oldum. İnanın bu esnada sizi çok şaşırtacak şeylerle karşılaşacaksınız. Belli bir zaman sonra teraziyi kullanmadan 25 gr ekmeği göz kararı kestirebilir hale geldiğimi görmek mutluluk vericiydi. Ekmek örneğinde olduğu gibi günlük hayatınızda sıklıkla tükettiğiniz besinleri başlarda “sabırla” terazi yardımıyla ölçerek daha sonra göz kararı, el kararı, kaşık kararı yapmanız sizin için karbonhidrat sayımı yönteminde ilk seviyeyi oluşturacaktır.

İkinci Aşama

İkinci aşamada diyabetli birey beslenme günlüğü tutarak tüm yedikleri ve içtiklerini, yeme içme saatlerini, ilaç/insülin kullanıyorsa hangi dozda kullandığını, her öğün için açlık ve tokluk kan şekeri düzeyini, varsa gün içindeki aktivitelerini not almalıdır. İşin en zorlu kısmı budur. Bu işlemi haftada 3-4 gün yapmanız gerekmektedir. Sürekli elinizde bir kağıt, kalem ve terazi ile dolaşırsınız. Etrafınızdakiler size garip, sorgulayan gözlerle bakabilir. Fakat bu günlük tutma işi bile sizin diyabetinize dair birçok şeyin farkına varmanızı sağlayacaktır. İnsan bu kısımda tam anlamıyla bir aydınlanma yaşıyor. Yediğiniz içtiğiniz, karbonhidrat içeren besinlerin gerçekten kan şekeriniz üzerindeki etkisini görmek şaşırtıcı bir deneyim oluyor.

Bu ikinci aşamada paketli besinlerin üzerindeki ambalajları da okumayı öğreniyoruz. Paketlerin üzerinde yazan karbonhidrat değerini tükettiğimiz porsiyona uygun olarak basit bir oran-orantı ile bulabiliyoruz. Günlüklerimizi tuttukça doktorumuz ve diyetisyenimizle görüşerek düzeltilmesi gereken yerler ve aklımıza takılan sorularla ilgili bilgi akışı sağlamamız gerçekten önemli. Bana göre en iyi takip şekli günlükleri tutarken haftada bir diyetisyenimiz ile iletişime geçmek. Ben karbonhidrat sayımı eğitimine başladığımda çevrimiçi görüşmeler hiç yaygın olmadığından haftada bir hastaneye gitmek çalışma hayatı içerisinde zor olmuştu ve eğitimi yarıda bırakmak zorunda kalmıştım. Fakat şuan çevrimiçi desteğe ulaşmak kesinlikle çok daha kolay.

Üçüncü Aşama

Üçüncü aşama karbonhidrat sayımı kısa veya hızlı etkili insülin kullanan diyabetliler için uygundur. Bu aşamada doktorumuz tarafından karbonhidrat/insülin oranının ve insülin duyarlılık/düzeltme faktörünün kişiye özel olarak belirlenmesi gerekmektedir.  Aslında bu aşama diyabetli bireyi “özgür” kılan aşamadır. Sabrın sonu selamettir diyebileceğimiz bölüm burasıdır. Artık edindiğiniz bilgiler ve tecrübeler sayesinde sıkı bir ‘diyet’ yapmak zorunda değilsinizdir, karbonhidrat sayımı yaşamınızı kolaylaştırıp hayat kalitenizi artıracaktır.

Karbonhidrat Sayımının Avantajları Nelerdir?

Diyabetli bir birey olarak karbonhidrat sayımından önce beni en zorlayan şey ev özellikle okul ve iş hayatımda uygun beslenme şartlarını sağlayamıyor oluşumdu. Karbonhidrat sayımı öncesinde katı diyetler uyguladığım zamanlarda sürekli evde beslenmek ya da yiyeceklerimi yanımda taşımak zorunda kalıyordum. Yeme ve insülin saatlerimi esnetemiyordum ve bu durum hayata uyum sağlamam noktasında beni gerçekten zorluyordu. Böyle olduğu zamanlarda kendimi gerçekten “hasta” olarak tanımlıyordum. Karbonhidrat sayımı öğün planlama şeklini öğrendikten sonra benim için en sevindirici olan şey yeme ve insülin saatlerimi esnetebiliyor olmamdı. Karbonhidrat saymaya başlamadan önce 3 ana- 3 ara öğün olacak şekilde besleniyordum ve ara öğünler benim için zorlayıcı oluyordu. Artık canım istemedikçe ara öğün de yapmıyorum. Ve en keyifli kısmı da şu, sağlıklı beslenme temelinden sapmadan bulunduğum ortama göre kendi yiyeceğim şeyi seçme özgürlüğüne sahibim. Yani “Ne yiyeceğim şimdi ben burada? Eyvah!” korkusu yaşamadan, yiyeceğim şeyin karbonhidratını sayarak öğünlerimi ve hayatımı planlayabiliyorum.

Karbonhidrat Sayımının Zararı Var Mıdır?

Karbonhidrat sayımının zararı değil diyabetli bireylerin sağlıklı bir şekilde özgürlüklerine kavuşmalarını sağlayıcı büyük yararları olduğunu söyleyebilirim. Fakat öte yandan bilinçsiz bir şekilde “Nasıl olsa karbonhidrat saymayı biliyorum, uçsuz bucaksız bir şekilde karbonhidrat tüketebilirim, her istediğimi yiyebilirim.” şeklinde bir yanılgıya düşen ve buna bağlı olarak kilo artışı, kan şekeri dalgalanmaları ve farklı problemler yaşayan diyabetli bireyler olduğu da unutulmamalıdır.

Karbonhidrat sayımı yaparken de aşırı karbonhidrat alımından kaçınarak sağlıklı tabak modelini kullanmamız gerekir.

Eğitim Şart

Diyabetli bireylerin diyabet hakkında ilaç kullanımı, şeker takibi, karbonhidrat sayımı ve diyabet teknolojileri hakkında bilgilendirilmeleri ve sağlık ekipleri tarafından gerekli yönlendirilmelerin yapılmasının hayati önemi vardır. Diyabetli bireyler kadar onların yakın çevrelerindeki kişilerin de farkındalıklarının yüksek olması ve süreci birlikte idare etmeyi öğrenmeleri gerekmektedir.

Henüz karbonhidrat sayımı eğitimi almadıysanız en yakın zamanda doktorunuz, diyetisyeniniz ve diyabet hemşirenizle bu konuyu görüşmenizde büyük bir fayda var.